عوارض خطرناک دیابت
دیابت یا مرض قند از بیماری های شایع و ناتوان کننده انسان است که میتواند مشکلات جدی را برای اندام ها ایجاد کند. یکی از این مشکلات زخم های مزمن و مقاوم به درمانی است که معمولا در کف پای این بیماران ایجاد میشود. این عارضه را پای دیابتی Diabetic foot هم میگویند.
مشکلاتی که برای پای افراد مبتلا به دیابت ایجاد میشود به علت دو اشکال عمده ای است که دیابت مسبب آن است. این دو مشکل اختلالات اعصاب محیطی و کم شدن جریان خون اندام است.
اختلال عروقی زمینه ساز بروز زخم در پای فرد مبتلا به دیابت است.
کف پا دورترین قسمت بدن از قلب است و نسبت به دیگر بافت های بدن خون کمی دریافت میکند. به همین علت است که در هوای سرد اولین جایی از اندام که سرد میشود پا است.
بیماری دیابت در بلند مدت موجب کم شدن جریان خون در همه بدن میشود ولی این مشکل در پا بیشتر از جاهای دیگر خودش را نشان میدهد.
همین امر موجب میشود که زخم هایی که بطور مرتب در اثر آسیب های محیطی در پای همه افراد ایجاد میشوند ولی بسرعت خوب میشوند در پای این افراد خوب نشود چون بهبود زخم به مواد غذایی و اکسیژن نیاز دارد که از راه خون به بافت ها میرسد.
میکروب ها هم زمینه را مساعد دیده و بر روی زخم ایجاد شده شروع به فعالیت کرده و عفونت ایجاد میکنند. به علت کاهش جریان خون پا گلبول های سفید هم کمتر به محل زخم رفته و دفاع ایمنی بافت کم می شود. خود بیماری دیابت هم بطور کلی دفاع ایمنی بدن را کاهش میدهد. این امر موجب گسترش عفونت در زخم و تاخیر در بهبود آن میشود.
در دیابت کاهش حس به علل اختلال در عملکرد اعصاب محیطی وجود دارد.
مشکل دیگر افراد دیابتی اختلال در کارکرد اعصاب محیطی است که موجب کم شدن حس لمس در پای آنها میشود. این کاهش حس موجب خشکی و ایجاد شکاف هایی در پوست شده که زمینه را برای ایجاد زخم فراهم می کند. از طرف دیگر بیمار به علت کاهش حس کمتر متوجه آسیب های محیطی می شود.
مثلا پا بدون اینکه شخص متوجه شود در مجاورت شی داغ قرار گرفته و میسوزد و یا بر روی شی برنده رفته و زخم میشود.
وقتی هم که آسیبی به پوست میرسد به علت اختلال در حس درد بیمار تا مدتها متوجه آن نمیشود و این موجب پیشرفت عفونت در زخم میشود.
یکی از محل های شایع زخم پای دیابتی در زیر شست است.
اختلالات اعصاب در پای افراد دیابتی میتواند در بلند مدت موجب فلج شدن عضلات کف پا شده و این فلجی موجب تغییر شکلی های مختلفی در پا میشود. تغییر شکل یافتن پا به نوبه خود موجب میشود در موقع راه رفتن به قسمت های خاصی از کف پا فشارهای بیشتری وارد شود و این فشارها زمینه را برای بروز زخم فشاری فراهم میکنند.
اختلالات بینایی هم که از عوارض دیابت است میتواند به ایجاد این عارضه کمک کند. دید کم موجب میشود بیمار نتواند بخوبی جلوی پای خود را ببیند و پا را در موقعیت های نامناسب قرار میدهد که این موضوع احتمال آسیب دیدن پا را بیشتر میکند.
تمام این موارد دست به دست هم میدهند تا موجب شوند کف پای بیمار زخم های شدید و مقاوم به درمانی پیدا کند. زخم پای دیابتی در حدود 7-5 درصد افراد مبتلا به دیابت ایجاد میشود. این زخم ها در نهایت موجب قطع عضو در 5-0.5 درصد افراد دیابتی میگردند.
عفونت کف پای این بیماران در ابتدا محدود به پوست است ولی بعد از مدتی به بافت های عمقی و استخوان های کف پا هم سرایت کرده موجب عفونت استخوان یا استئومیلیت میشوند. در عفونت پای این بیماران بیش از یک میکروب فعالیت دارند ولی شایعترین آنها استافیلوکوک طلایی است.
دیابت و راه های درمان در طب نوین چیست؟
افراد مبتلا به دیابت باید مراقبت های شخصی زیر در خانه را انجام دهند:
معاینه ی پا:
افراد دیابتی باید روزانه و همچنین بعد از هر گونه ضربه ای حتی جزئی پاهای خود را بررسی کنند و هر گونه مسئله غیر طبیعی را به پزشک خود گزارش دهند. روزانه از یک مرطوب کننده ی با پایه ی آبی برای جلوگیری از خشکی و ترک پوست استفاده کنید، (مابین انگشتان را مرطوب نکنید).
از جورابهای پشمی وکتانی که فاقد دوخت هستند ، استفاده کنید از پوشیدن جوراهای نایلونی و کشباف استفاده نکنید زیرا سبب اختلال در گردش خون می شوند.
حذف موانع هنگام راه رفتن:
هر جسمی را که سبب می شود شما مجبور به پریدن از روی آن باشید یا هر گونه دست اندازی را از جلوی پای خود بردارید. هر جسم ومانعی را از روی زمین جمع کنید. مسیر عبور خود را در هنگام شب روشن کنید چه داخل خانه و چه خارج از خانه همراه کفش یا دمپایی بپوشید.
درمان گوشه ی ناخن:
همیشه ناخن های خود را با یک ناخن گیر مناسب کوتاه کنید هرگز از قیچی برای کوتاه کردن ناخن ها استفاده نکنید. ناخن های خود را مستقیم و بدون هلال کردن گوشه ها کوتاه کنید وهمیشه اندکی بلندتر از بسترناخنها آنها را کوتاه نمایید. اگر مشکل بینایی دارید یا دستهایتان می لرزد از یکی از افراد خانواده بخواهید تا کوتاه کردن ناخن های شما را بعهده گیرد.
انتخاب پوشش مناسب برای پا:
از کفش های محکم اما راحت که از پاهای شما محافظت میکند، استفاده نمایید. برای اطمینان از مناسب بودن کفش ها می توانید به یک پدیاتریست (پزشک پا)مراجعه کنید، تا شما را به فروشگاههایی که کفش های ویژه ی افراد دیابتی دارند معرفی نماید. متخصص غدد می تواند شما را به پدیاتریست یا ارتوپدیست معرفی نماید تا به شما فروشگاههای کفش مناسب را معرفی کنند.
اگر کف پای شما صاف است یا پینه ی پا دارید یا انگشتان شما چکشی است شما باید از کفش های ویژه یا کفی های طبی خاص استفاده کنید.
ورزش مناسب و منظم:
ورزش منظم می تواند باعث سلامت استخوان و مفاصل پاهای شما گردد. همچنین باعث افزایش گردش خون در پاهای شما می شود . ورزش منظم می تواند سبب بهبود و پایداری مقدار قند خون شما شود. برای آغاز هر برنامه ی ورزشی ابتدا با پزشک معالج خود صحبت کنید.
استعمال دخانیات ممنوع:
اگر شما هر گونه تنباکویی استفاده می کنید. بهترین راه، ترک آن است، این کار به بهبود شرایط و وضعیت پاهای شما کمک می کند. استعمال سیگار سبب تخریب رگهای خونی بخصوص رگهای کوچک خونی می شود که این تخریب به دلیل کاهش جریان خون است که فاکتور اصلی خطر برای ایجاد عفونت های پا و نهایتاً قطع عضو می باشد.
کنترل منظم قند خون همراه با رژیم غذایی مناسب :
دنبال کردن یک رژیم غذایی مناسب، استفاده از داروها وکنترل منظم قند خون ، ورزش منظم و ارتباط منظم با پزشک از اصول اولیه ی کنترل دیابت است. کنترل دائمی قند خون در محدوده ی نرمال می تواند خطر تخریب عصب، کلیه ، چشم و رگهای خونی را به حداقل برساند.
ارجاع به مراکز مراقبت از زخم
بسیاری از بیمارستانهای بزرگ درحال حاضر دارای مراکز تخصصی مراقبت از زخم ودرمان زخم های اندامهای انتهایی افراد دیابتی هستند. در این مراکز فوق تخصصی پزشکان ، پرستاران و درمانگران با بیمار برای اجرای طرحهای درمان زخم ها همکاری میکنند.
طرح های درمانی شامل جراحی دبریمان زخم، بهبود وضعیت گردش خون از طریق جراحی یا درمانهای دیگر، پوششهای اختصاصی و پانسمان های ویژه و آنتی بیوتیک تراپی می باشد . یک طرح درمانی می تواند ترکیبی از تمام موارد بالا باشد.
ارجاع به پدیاتریست یا جراح ارتوپد
چنانچه بیمار به مشکلات مرتبط با استخوان، ناخن های پا ، میخچه یا پینه، انگشتان چکشی، پینه استخوانی، کف پای صاف، خار پاشنه ی پا ، آرتریت یا مشکلاتی در رابطه با یافتن کفش مناسب مواجه باشد، پزشک ممکن است بیمار را به یک متخصص پدیاتریست یا جراح ارتوپد ارجاع دهد.
این متخصصین می توانند کفش و کفی های مناسب کفش برای افراد دارای مشکلات پا را سفارش دهند، همچنین میتوانند بروش های مناسب پینه ی پا را برطرف نمایند .همچنین بروش جراحی می توانند مشکلات استخوانی را برطرف کنند. همچنین با معرفی منابع عالی می توانند مراقبت های روتین پا را به افراد دیابتی آموزش دهند.
مراقبت درخانه
پزشک معالج ممکن است یک پرستار برای کمک به بهبود زخم و پانسمان آن در خانه به شما معرفی کند، پرستار می تواند با مراقبت صحیح از زخم و پانسمان صحیح، مراقبت از مقدار قندخون ومراقبت از مصرف صحیح آنتی بیوتیک ها و سایر داروهای بیمار در کاهش مدت زمان بهبود زخم موثر باشد.
مراحل بعدی
پیگیری:
هر دستورالعملی را که پزشک درمطب یا بخش اورژانس به شما داده است ،دقیقاً مطالعه کنید و هر سوالی درمورد مطالبی که بخوبی متوجه نشده اید از پزشک خود بپرسید. به تمام دستورالعملهایی که پزشک به شما برای مراقبت از زخم می دهند، عمل کنید. چنانچه زخم مورد نظر در زمان معمول بهبود نیافت حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
کاهش درد، تورم، قرمزی، گرمی یا کاهش خروج خون و چرک علایم بهبود یک زخم عفونی هستند. کوچک شدن زخم یا جراحت علامت خوبی از بهبودی است.
نداشتن تب نیز از علایم مثبت بهبود زخم می باشد. معمولاً زخم در طی 2 تا 3 روز اول درمان مشاهده می شود. چنانچه درطی 2 تا 3 روز بهبودی در علایم و ظاهر زخم مشاهده نشد، حتماً پزشک را از آن مطلع نمایید.
درمورد مراقبت از زخم بیماران دیابتی باید بسیار حساس و دقیق بود. یکی از راههایی که به بهبود زخم و جلوگیری از ایجاد زخم در آینده کمک می کند ، کنترل دقیق قندخون است . بهتر است قند خون خود را بطور منظم اندازه گیری کنید و به پزشک خود نتایج اندازه گیری ، افت یا بالا رفتن قند خونتان را گزارش دهید.
پیشگیری:
پیشگیری از بروز مشکلات زخم پای دیابتی به مجموعه ای از عوامل بستگی دارد:
- کنترل خوب بیماری دیابت
- معاینه ی منظم پا توسط بیمار
- داشتن اطلاعات کافی برای تشخیص مشکلات پا
- انتخاب پایپوش مناسب
- انجام ورزش منظم درصورت توانایی
- جلوگیری از ایجاد جراحت با از میان برداشتن موانع
- معاینه ی پزشکی پا حداقل یک بار در سال بوسیله ی مونوفیلامنت (وسیله ای از جنس نایلون که برای بررسی حس پاها بکار می رود).
ملاحظات پای دیابتی:
تاثیر سن در پای دیابتی:
هر چه سن بیمار بیشتر باشد احتمال بروز مسائل جدی در پاها بیشتر می شود به علاوه دیابت و مشکلات گردش خون و تخریب عصب در افراد مسن مبتلا به دیابت بیشتر است. از سوی دیگر افراد مسن بیشتر درمعرض آسیب های خفیف پا به دلیل مشکل در راه رفتن وعبور از موانع به دلیل عدم داشتن دید کافی قرار دارند.
تاثیر مدت زمان ابتلا به دیابت:
هر چه مدت زمان ابتلا به دیابت بیشتر باشد احتمال ایجاد یک یا چند فاکتور خطر برای مشکلات اندام های انتهای در افراد دیابتی بیشتر می شود.
خطر عفونت در پای دیابتی:
عفونت هایی که به گانگرن شدن عضوی می انجامد درتمام جهان یکی از دلایل قطع عضو و همچنین افزایش خطر مرگ می باشند. زخمهایی با قطر بیش از 5/2سانتی متر حتی اگر تحت درمان نیز قرار بگیرند ،خطر قطع عضو را بیشتر میکند. عفونت هایی که در عمق بافت واستخوان ایجاد می شوند با خطر قطع عضو بیشتری همراه می باشند.
تاثیر کیفیت گردش خون:
چنانچه جریان خون در پاهای بیمار به دلیل تخریب عروق خونی به علت کشیدن سیگار یا دیابت یا هر دو کاهش یابد بهبود زخم به سختی صورت می گیرد واحتمال ایجاد عفونت های جدی و قطع عضو بیشتر می شود.
تاثیر هماهنگی بیمار با روش درمانی :
اینکه بیمار تا چه حد از برنامه ی درمانی خود تبعیت کند و در این کار با کادر پزشکی هماهنگ باشد نکته ی بسیار اساسی دربهبود زخم است. بهمین علت به بیماران توصیه می شود هر سوال یا نکته ی نامفهومی درمورد مراحل درمان و نحوه ی مراقبت دارند از کادردرمانی بپرسند. چنانچه یکی از روشهای درمان بنظرشما موثر نیست حتماً با پزشک خود درمیان بگذارید.
تاثیر مراکز درمان زخم :
یک مرکز درمان زخم یک مرجع عالی برای ارجاع بیماران می باشد . در این مراکز گروهی از متخصصین گرد هم می آیند و با روشهای گوناگون در درمان مشکلات پای دیابتی به بیماران کمک می کنند. در این مراکز جدیدترین روشهای درمانی به بیماران ارائه می شود حتی ممکن است پروتکل های آزمایشی برای افرادی که به درمانهای عادی جواب نمی دهند، اجرا گردد.
کمک گرفتن از مهارت های فردی پزشکان و پرستاران:
از پزشکان یا پرستارانی که در زمینه ی مشکلات اندام های انتهایی افراد دیابتی مهارت کافی دارند، سوالات خود را بپرسید. این افراد با داشتن اطلاعات و تجریبات کافی در این زمینه می توانند در تشخیص زود هنگام و ارائه روش درمانی مناسب به شما کمک کنند.
